„Iz bezdana, Svevišnji, vapim k Tebi:
Gospode, čuj moj glas!
Neka čuju uši Tvoje
glas moljenja mojega!
Ako bi Ti, Večni, bezakonja pamtio,
Gospode, ko bi mogao opstati?
Ali kod Tebe je praštanje
da bi Te se bojali.”…
Psalm 130., 1-4.
Prvi Jevrejin se nastanio u Subotici 1775. godine i zvao se Jakob Heršel. Doselio se iz grada Pakš.
O prvim sahranjivanjima Jevreja nema tačnih podataka, jer ne postoje pisani dokumenti iz tog vremena. Arhiva jevrejske zajednice uništena je u toku Drugog svetskog rata, a ne postoje ni matične knjige iz tog razdoblja da bi se iz njih mogli utvrditi vreme i mesto sahranjivanja.
Veruje se da je groblje, gde se danas nalazi, nastalo odmah po doseljenju Jevreja u Suboticu, 1777. godine. Nema tragova niti je poznato da su Jevreji sahranjivani na bilo kom drugom mestu.
Unutrašnjost groblja sačinjavaju tri vremenska sektora, a jedan sektor je memorijalni deo. Podela je sledeća:
1. najstariji deo za sahranjivanje, gde se sahranjivalo do Prvog svetskog rata,
2. deo u kojem su vršena sahranjivanja između dva svetska rata
3. deo za sahranjivanje posle Drugog svetskog rata, kao i
4. memorijalni deo groblja sa spomenikom žrtava fašizma, kojeg su podigli članovi Jevrejske opštine Subotica posle oslobođenja u znak sećanja na više od 4.000 jevrejskih žrtava iz Subotice koje su svoje živote izgubili u deportacijama, u logorima smrti ili na prinudnom radu.
Na subotičkom jevrejskom groblju su smeštani i nadgrobni spomenici jevrejskog groblja Malog Iđoša koji je rasformiran.
…„Svagda vidim pred sobom Gospodina:
On mi je s desne strane da ne posrnem.
Toga radi raduje se srce moje,i veseli se jezik moj,
još će se i telo moje smiriti u uzdanju;
Jer nećeš ostaviti duše moje u paklu,
niti ćeš dati da svetac Tvoj vidi trulost.
Pokazaćeš mi put životni:
obilje je radosti pred licem tvojim,
utehe u desnici Tvojoj do veka.”…
Psalm 16., 8-11.
Korišćena literatura: 1. Mirko Vajcenfeld: Jevrejsko groblje u Subotici, objavljeno u Zborniku 5, Jevrejski istorijski muzej, Beograd, 1987.
K.R.